Bantmag

16 TON
VİCDAN VE SERBEST PİYASAYA DAİR BİR FİLM

RÖP: FEVZİCAN ABACIOĞLU
İLLÜSTRASYON: SADİ GÜRAN

16 TON, YAZAR, BELGESEL YAPIMCISI VE MÜZİSYEN ÜMİT KIVANÇ’IN TASARIMINI, HAMALİYESİNİ VE METİN YAZARLIĞINI ÜSTLENEREK, ÇEKİMLERE DEĞİL TOPLANMIŞ FOTOĞRAF VE GÖRSELLERE DAYANARAK HAZIRLADIĞI BİR FİLM. MADENCİLİĞİN KAPİTALİZM DÖNEMİYLE İLİŞKİSİNİ ELE ALAN BU KAPSAMLI FİLMİN TÜMÜNÜ VİMEO’DAN İZLEYEBİLİYOR, METNİNE DE "RİYA TABİRLERİ" ADLI WEB SİTESİNDEN ULAŞABİLİYORSUNUZ. ŞİMDİ FİLMİN YÖNETMENİNE KULAK VERİYORUZ.

Madenler üzerinden sömürü tarihine Colomb'dan başlıyorsun. Colomb aslında kimdir? Madenler hakkında yerlilerden nasıl talepleri vardı?

Colomb dediğimiz Columbus, Avrupalı sermayedarlar ve krallar adına değerli maden bulmaya çıkmış bir adamdı. Yerlilerden altınlarını istiyordu. Ama böyle talep falan dendiğinde sanki ortada bir alışveriş, bir müzakere varmış gibi oluyor. Yerliler durup dururken altınlarını verip, üstüne Hıristiyan olup, üstüne bu heriflerin boyunduruğu altına girmek istemediği için süreç, nasıl diyeyim, azıcık kanlı geçti.

Endüstri Devrimi'yle birlikte oluşan madenlerde çalışma şartları nasıldı? Bir işçinin 24 saati nasıl geçiyordu? Dönemin madenci portresini çizebilir misin?

Kapitalizm, Sanayi Devrimi, yoksulları fabrika çevrelerinde topladı, çoluk çocuk fabrikalara, madenlere sürdü. İnsanlar günde 15-16 saat çalıştılar. Kavga gürültü, bu çalışma saatleri zaman içinde indirildi. Madenci, en zor, en kötü işi yaptığını bilen bir adamdı. Bu yüzden en militan işçiler başlangıçta madencilerin arasından çıktı. Sınıf bilincinin en güçlü olduğu kesimdi madenciler. Ama bu mücadelelerde birşeyler elde edilmeye başlanana kadar, çok insan öldü, çocuklar telef oldu. Madenciler hep isyan ettiler, hep de karşılarında askeri, polisi, özel silahlı güçleri buldular.

Belgeselde gördüğümüz ilk grevlerde işçilerin talepleri iş saatinin kısaltılması gibi taleplerken daha sonra madenlerin kamulaşmasını talep etmeye başlıyorlar. Dönemin sendikalaşma süreci nasıl oluyor?

Böyle bir akış yok. Aslında tersi var. Kapitalizmin ne olduğunu başta insanlar, özellikle mağdur edilenler çok iyi anladı. Kapitalizm sonradan, kültür ve ideoloji sanayii sayesinde kendini bu kadar meşrulaştırabildi. Sendikalaşma süreci nasıl oluyor... Basbayağı kanlı oluyor.

Hatırladığın maden direnişleri var mı? Çocukluğundan itibaren haberlerde görüp aklında kalanlar neler?

Var. Türkiye'deki en anlamlı ve kritik direnişi filmde anlattım.

Sence maden özel olabilir mi?

Bence maden diye bir şey olmaz.

Çok sevdiğin bir madenci şarkısı var mı? “Sixteen Tons” yorumlarından en beğendiğin hangisi?

Favori madenci şarkım yok, çünkü Türkiye'de madencilerin kendileri için yaptığı şarkılar yok. “Sixteen Tons” yorumlarından Johnny Cash'inkini, Los Hermanos Barron'unkini sayabilirim. Ama Merle Travis'in yaptığı ilk versiyona da bayılıyorum.

Madenci filmleri ve belgeseline koyduğun pek çok madenci resimleri içinden en sevdiklerin hangileri?

Çok var. Mesela girişteki, benim fotoğraflardan biri.

Belgesel için tek bir çekim yapmamışsın. Bilgisayar başında belgesel yapmak nasıl bir süreç oldu?

Çok meşakkatli, çok yorucu, sabır-sebat sınavı gibi.

Belgeselini copyleft örneği olarak görebilir miyiz? Copyleft üzerine ne düşünüyorsun?

Bu kavramı bilmiyorum. Copyright konusunda başka konularda olduğu kadar anarşistçe düşünmüyorum. Çünkü imkânı olan herkesin aşırı bencil olduğu ve sırf kendi "keyfine" göre davranma lüksü peşinde koştuğu bir dünyada emeğe saygı da yerlerde sürünüyor. İnsanların çoğu her türlü esere tamamen bir tüketici gibi yaklaşıyor.

Kullandığın işlerden birinin sahibi dava açarsa ne yaparsın?

Kullandığım malzemenin tahmin ettiğinizin çok üstündeki kısmının telif sorunu yok. Telif sorunu sadece müzikler ve Youtube, vb. kanallardan indirip sonra da bambaşka bir çerçeve ve ortam içerisinde kullandığım müzik klipleriyle ilgili olarak var. Bunlar için bana dava açılırsa, benim bunları aldığım kaynaklara da açılması gerekiyor. Bu filmden kimsenin tek kuruş kazanmayacağını garanti ederek edindiğim malzemeler de var. Bu bir internet yapımı, deyim yerindeyse. Copyright'sız internet kaynaklarından edinilmiş malzemeyle, sadece internette sunulmak-izlenmek üzere yapılmış bir film. Böyle bir sorun yaşanırsa bu internetin inkârı olur.

Ümit Kıvanç kimdir: Bu güne kadar çeşitli gazete ve yayınevlerinde çalışan Ümit Kıvanç’ın roman, deneme ve oyunlardan oluşan kitapları, ayrıca çevirileri var. 16 Ton’un da arasında bulunduğu yedi belgesele imza atan olan Kıvanç, aynı zamanda biri Mozaik, biri de Ayşe Tütüncü’nün olmak üzere iki albümde davul çaldı.